Rymden - Pedagogisk planering åk 1-3

Vi kommer att göra en resa till rymden och upptäcka olika himlakroppar. Vår resa börjar med att fundera över vad man kan se på himlen. I kapitel 2 kretsar vi runt vårt solsystem. Här möter vi Mikołaj Kopernik och besöker hans hemstad, Toruń, i Polen. Vi lär också känna Neil Armstrong när vi landar på månen. På vår färd genom rymden stöter vi på olika stjärnor, bland annat solen och fenomenet solförmörkelse. Vi upptäcker också att stjärnorna bildar fantastiska stjärnbilder. När vi återvänder från rymden till våra klassrum väntar roliga skrivuppgifter på oss: Vi väljer en planet och beskriver den, och vi skriver en dramatiserad berättelse. Nu startar vi – rymdskeppet väntar, stig på! 🚀

Pedagogisk planering åk 1-3

 

Arbetsområde/ tema: Vad kan man se på himlen?; himlakroppar, solsystemet, Nicolaus Copernicus och hans verk "Om himlakropparnas kretslopp", de första fyra steniga planeterna (Merkurius, Venus, Jorden och Mars),  månlandningen (Neil Armstrong), solförmörkelse, månen, de fyra gasjättarna (Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus), stjärnor, stjärnbilder, norrsken.

 

Co widać na niebie?, ciała niebieskie, Układ Słoneczny, Mikołaj Kopernik i jego dzieło O obrotach sfer niebieskich, pierwsze cztery planety skaliste (Merkury, Wenus, Ziemia i Mars), lądowanie na księżycu (Neil Armstrong), zaćmienie Słońca, księżyc, cztery gazowe olbrzymy (Jowisz, Saturn, Uran, Neptun), gwiazdy, gwiazdozbiory, zorza polarna.

 

Tidsperiod: ca. 7 veckor 

Under cirka 7 veckor kommer vi att arbeta kring teman som nämns ovanför. Vi kommer att läsa texter, arbeta med ordförrådet kopplat till texter, vi kommer att titta på kortfilmer. Vi kommer att beskriva vår favorit planet och  skriva dramatiserade berättelser om att resa till rymden.

Syfte:

(Ur Lgr22)

Undervisningen i ämnet modersmål ska syfta till att eleverna utvecklar kun­ska­per i och om modersmålet. Genom undervisningen ska eleverna ges möj­lig­het att utveckla sitt tal- och skriftspråk så att de får tilltro till sin språk­för­måga och kan uttrycka sig i olika sammanhang och för skilda syften. Under­vis­ningen ska bidra till att eleverna erövrar kunskaper om modersmålets upp­bygg­nad och blir medvetna om modersmålets betydelse för det egna lärandet i olika skolämnen.

Förmågemål

(Ur Lgr22)

Undervisningen i ämnet modersmål ska ge eleverna förutsättningar att ut­veckla

förmåga att formulera sig och kommunicera i tal och skrift, 

förmåga att anpassa språket efter olika syften, mottagare och sammanhang,

förmåga att använda sitt modersmål som ett medel för sin språkutveckling och sitt lärande, och

Centralt innehåll (Ur Lgr22)

I årskurs 1-3

Läsa och skriva

• Lässtrategier för att förstå och tolka texter från olika medier samt för att an­passa läsningen efter textens form och innehåll.

• Strategier för skrivande av olika typer av texter om ämnen som är väl­be­kanta för eleven.

Tala, lyssna och samtala

• Samtal om vardagliga företeelser och händelser.

• Muntliga presentationer och muntligt berättande med anpassning till olika mot­tagare. Bilder och andra hjälpmedel som kan stödja presentationen.

 

Texter

• Berättande texter och poetiska texter för barn i form av bilderböcker, ka­pitelböcker, dikter, sagor och sägner från områden där modersmålet talas.

• Beskrivande och förklarande texter för barn med anknytning till traditioner och företeelser i områden där modersmålet talas.

 

Språkbruk

• Ord och begrepp för att uttrycka känslor, kunskaper och åsikter.

• Ord och begrepp med anknytning till traditioner och företeelser i områden där modersmålet talas.

Konkretisering av mål:

 

Du ska kunna förstå texter och berätta/ samtala om Universum, beskriva din favorit planet och varför du gillar den, diskutera Mikolajs Kopernik bidrag, samtala om Neil Amstrongs landning på månen.

Du ska kunna skriva en dramatiserad berättelse om att resa till rymden med tydlig inledning, innehåll och avslutning.

Arbetsformer/arbetssätt:

 

Vi kommer att arbeta med läsförståelse, ordförråd och föra diskussioner kring temat för att förbereda oss på att beskriva våra favoritplaneter. Du kommer också att skriva en dramatiserad berättelse om att resa till rymden.

 

IKT-verktyg

 

iPads, dator, material online.

 

Mål 2024/ 2025

 

1. Att stödja och främja elevernas utveckling av skrivfärdigheter på modersmålet genom att fokusera på att förbättra texternas struktur med tanke på inledning, innehåll och avslutning.

 

1. Stödja och främja elevernas skrivfärdigheter på modersmålet

• Specifikt: Målet är att förbättra elevernas förmåga att strukturera sina texter med fokus på inledning, innehåll och avslutning. Det handlar om att tydligt vägleda eleverna i hur de skapar välstrukturerade texter.

• Mätbart: Målet kan mätas genom att analysera elevernas utveckling i skriftliga uppgifter, genom återkoppling från elever och lärare.

• Accepterat: Elever och lärare är införstådda och engagerade i att förbättra skrivfärdigheterna genom strukturerade skrivövningar och feedback.

• Realistiskt: Med rätt stöd och riktlinjer kan eleverna stegvis förbättra sina skrivfärdigheter, vilket gör målet genomförbart.

• Tidsbundet: Målet ska vara uppfyllt efter hela läsåret.

Wszechświat - Universum

 

Zadanie 1 

Czy wiesz co to jest Uniwersum? Napisz skojarzenia ze słowem Uniwersum!

Vet du vad Universum är? Skriv associationer till ordet Universum!

 

_______________________                       __

_________________________

_________________________

_________________________

_________________________

_________________________

_________________________

_________________________

Rozdział 1- Co widać na niebie?

 

Na nocnym niebie widać tysiące gwiazd (stjärnor), Księżyc (månen) i około 5 planet. Przez teleskop (stjärnkikare, teleskop) wszystko widać wyraźniej, można nawet dostrzec meteory i satelity poruszające się po niebie.

Wszechświat (universum)  jest nieskończenie wielki, ciemny i zimny. Składa się on z miliardów galaktyk. 

Galaktyka (galaxy) to wielki zbiór gwiazd i planet.  Planeta Ziemia (Jorden) i gwiazda Słońce (Solen) znajdują się w galaktyce o nazwie Droga Mleczna (Vintergatan). 

Uczeni (forskare)  od dawna badają kosmos. Zastanawiają się zwłaszcza, czy są gdzieś tam miejsca, gdzie też istnieje życie. 

Teleskop - stjärnkikare

Kosmos - film edukacyjny dla dzieci

 

 

Co widać na niebie? Ćwiczenie online.

 

 

Ciała niebieskie – Himlakroppar

Wszystkie obiekty znajdujące się w przestrzeni kosmicznej.

Czy wiesz, że...

Meteory (meteorer) to kosmiczne skały (rymdstenar) ( i kamienie, które wpadają w atmosferę ziemską. Kiedy zbliżają się do Ziemi, zaczynają się palić. My widzimy tylko przez chwilę świecący poruszający się punkcik. Ludzie nazywają to zjawisko „spadająca gwiazda” (stjärnfall, fallande stjärna)

 

Satelity to obiekty wystrzelone z Ziemi, które krążą wokół naszej planety. Wysyłają one sygnały telewizyjne lub GPS.

Satelity to jedyne ciała niebieskie (himlakroppar) stworzone przez ludzi

 

ZADANIE A do rozdziału 1  

Połącz kreską

 

Szwedzki		Polski
Vintergatan		wszechświat, kosmos
himlakroppar		satelity
Världsrymden		galaktyka
Stjärnkikare (teleskop)		naukowcy, badacze
galaxy		Droga Mleczna
måne		ciała niebieskie
satelliter		księżyc
stjärnfall		teleskop
forskare		spadająca gwiazda
rymdstenar		planeta
planet		kamienie, skały

ZADANIE B

 

Gry i zabawy edukacyjne

Rozdział 2 - Układ Słoneczny | Solsystemet

 

System planetarny (Planetsystem) to gwiazda i krążące wokół niej planety. Ziemia (Jorden) jest częścią takiego systemu. 

Nosi on nazwę Układ Słoneczny (Solsystemet), gdyż gwiazda, wokół której poruszają się planety, nazywa się Słońce (Solen). 

Planety krążą wokół Słońca w tym samym kierunku. Każda planeta porusza się po swojej stałej orbicie (Bana, Orbit), czyli trasie, dlatego nigdy nie zderzają się ze sobą. 

 

W dawnych czasach ludzie uważali, że to Ziemia jest w centrum Układu Słonecznego, a Słońce, gwiazdy i planety krążą dookoła Ziemi. Faktycznie,
na pozór tak to z Ziemi wygląda.

 

Sławny polski astronom, Mikołaj Kopernik (Nicolaus Copernicus), długo badał i obserwował ruch planet i gwiazd. Doszedł on do wniosku, że to Słońce jest w centrum naszego Układu Słonecznego, a nie Ziemia.

Opisał to w księdze „O Obrotach sfer niebieskich” wydanej w roku jego śmierci, 1543.

Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu.

Odpowiedz na pytania do tekstu:

 

1. Co uważali ludzie w dawnych czasach?

 

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

2. Jak nazywa się słynny polski astronom?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

3. Co badał długo Mikołaj Kopernik?

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

4. Do jakiego wniosku doszedł?

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

5. Jaki tytuł ma książka, w której to opisał?

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

 

Rozdział 3 - Pierwsze cztery planety skaliste: Merkury, Wenus, Ziemia i Mars

Czy wiesz, że...

Sonda kosmiczna to bezzałogowy statek kosmiczny wyposażony w sprzęt badawczy.

Astronom to naukowiec badający kosmos.

Astronauta to człowiek, który poleciał w kosmos

 

 

 

 

 

3.1 Merkury

Merkury leży najbliżej Słońca i jest to najmniejsza spośród planet. Jest to planeta skalista (stenig planet), czyli zbudowana ze skał.  Na powierzchni Merkurego znajdują się głębokie kratery (Kratrar) i wysokie góry (Höga berg)

Rok na Merkurym trwa trzy miesiące, tyle czasu potrzebuje planeta, by okrążyć Słońce.

W nocy temperatura wynosi -170 stopni, zaś w dzień ponad 400 stopni, czyli dwa razy goręcej niż w piekarniku! 

Wokół Merkurego nie krążą żadne księżyce.

Sonda kosmiczna Messenger krążyła dookoła Merkurego przez
4 lata. Sama podróż z Ziemi na Merkurego zajęła Messengerowi
7 lat! Sonda ta wysłała na Ziemię zdjęcia Merkurego i mnóstwo innych informacji. 

W 2015 sonda uderzyła w powierzchnię (yta) Merkurego i uległa zniszczeniu, tworząc jednocześnie nowy wielki krater. 

 

1. Z czego zbudowany jest Merkury?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

2. Co znajduje się na powierzchni Merkurego?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

3. Ile trwa rok na Merkurym?

____________________________________________________________________________________________________

 

__.         Kratery

 

       

 

3.2 Wenus

Wenus to druga z kolei planeta Układu Słonecznego. Jest ona mniej więcej tej samej wielkości, co Ziemia. Wenus jest także planetą skalistą. Na Wenus jest potwornie gorąco, panuje tam stała temperatura 500 stopni.

 Atmosfera wokół planety to gęste chmury. Składają się one przede wszystkim z dwutlenku węgla (koldioxid), czyli gazu, który występuje też na Ziemi (na przykład w pęcherzykach napojów gazowanych.

Rok na Wenus trwa 224 dni

Na niebie można łatwo dostrzec planetę Wenus, zwłaszcza wieczorem i nad ranem. Wtedy świeci ona nisko nad horyzontem i wygląda jak bardzo duża gwiazda. Ludzie nazywają ją potocznie Gwiazda Wieczorna (Aftonstjärna).

Na tej fotografii wyraźnie widać na niebie Wenus obok Księżyca. Spróbuj zaobserwować Wenus w pogodny dzień, tuż po zachodzie słońca, zanim zrobi się ciemno. Będzie wyglądać jak najjaśniejsza na niebie gwiazda.

 

1. Ile dni trwa rok na Wenus?

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

2. Z czego składa się atmosfera Wenus?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

3. Jak ludzie potocznie nazywają Wenus widoczną na niebie wieczorem?

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

 

3.3 Ziemia

Ziemia to trzecia planeta od Słońca. Jest to planeta skalista, zaś w jej wnętrzu znajduje się metalowe jądro (kärna). Tylko na Ziemi rozwinęło się życie. Żyjemy dzięki temu, że panuje tu odpowiednia atmosfera i temperatura.  

Ziemia bywa nazywana Błękitną Planetą. Ponieważ większosć powierzchni (yta) Ziemi pokrywa woda, z kosmicznej oddali Ziemia ma niebieski kolor.

 

Ziemia obiega Słońce w czasie 365 dni, czyli jednego ziemskiego roku.

Temperatura na Ziemi bywa różna. Rekordowo niska zmierzona przez ludzi temperatura wynosiła - 89 stopni, zaś najwyższa zanotowana temperatura to 58 stopni.

Wokół Ziemi krąży jeden Księżyc.

Pytania wielokrotnego wyboru. Otocz pętlą prawidłową odpowiedź:

1. Jak nazywana bywa Ziemia?
A. Czerwoną Planetą
B. Zieloną Planetą
C. Błękitną Planetą
D. Srebrną Planetą

2. Dlaczego Ziemia wygląda na niebieską z kosmosu?
A. Ponieważ większość powierzchni pokrywa woda
B. Ponieważ ma metalowe jądro
C. Ponieważ atmosfera odbija światło słoneczne
D. Ponieważ krąży wokół Słońca

3. Ile trwa pełen obieg Ziemi wokół Słońca?
A. 30 dni
B. 365 dni
C. 1000 dni
D. 24 godziny

4. Jaka jest najniższa zmierzona temperatura na Ziemi?
A. -58 stopni
B. -89 stopni
C. -100 stopni
D. -18 stopni

5. Ile naturalnych satelitów ma Ziemia?
A. Żadnego
B. Jeden
C. Dwa
D. Trzy

6. Co znajduje się we wnętrzu Ziemi?
A. Metalowe jądro
B. Wodna powierzchnia
C. Gazowa atmosfera
D. Lód

7. Co umożliwia życie na Ziemi?
A. Obecność wody na powierzchni
B. Odpowiednia atmosfera i temperatura
C. Krążenie wokół Słońca
D. Metalowe jądro

Jorden - Illustrasjon: pixabay.com / user: PIRO4D

Czy wiesz, że....

Atmosfera to warstwa gazów otaczająca planetę. Atmosfera Ziemi składa się z takich gazów jak: azot (kväve), tlen (syre), argon, dwutlenek węgla i kilka innych gazów.

Gdyby Ziemia znajdowała się nieco dalej od Słońca, cała planeta zamarzłaby bezpowrotnie. Gdybyśmy zaś znajdowali się odrobinę bliżej Słońca, cała woda wyparowałaby i na Ziemi nie powstałoby życie.

3.4 Księżyc

Månen - Illustrasjon: pixabay.com / user: TheDigitalArtist

 

Księżyc to jedyny naturalny satelita Ziemi. Jest piątym co do wielkości księżycem w Układzie Słonecznym. Odległość (avstånd) od Ziemi do Księżyca wynosi około 384.000 km. Gdybyś chciał dojechać na Księżyc samochodem, podróż trwałaby około pół roku. 

 

Na Księżycu nie ma amosfery, nie otacza go żadna ochronna warstwa gazów. Jego powierzchnia pokryta jest kraterami (dużymi dziurami), bo wszystkie meteory uderzają w jego powierzchnię.

Brak atmosfery oznacza, że na Księżycu panuje absolutna cisza, nie słychać żadnych dźwięków.

Temperatura na Księżycu wynosi w dzień 123°C a w nocy -233°C. 

Månen - Illustrasjon: pixabay.com / user: TheDigitalArtist

Pierwszym człowiekiem, który postawił stopę na Księżycu w 1969 roku był Neil Armstrong na misji Apollo 11, a ostatnim człowiekiem, który chodził po Księżycu w 1972 roku był Gene Cernan na misji Apollo 17. Od tego czasu Księżyc jest odwiedzany tylko przez bezzałogowe pojazdy.

Månelanding - Bilde: pixabay.com / user: WikiImages

 

3.5 Zaćmienie Słońca

Zaćmienie Słońca (solförmörkelse) powstaje, kiedy Księżyc zasłania Słońce. Przez kilka minut Słońce jest przesłonięte i zapada zmrok, jak wieczorem. Całkowite zaćmienia zdarzają się raz na wiele lat.  

Solformørkelse - Illustrasjon: pixabay.com / user: Buddy_Nath

Zaćmienie Słońca można obserwować tylko przez specjalne okulary, inaczej można bardzo poważnie uszkodzić sobie wzrok.

Observasjon av solformørkelsen - Illustrasjon: pixabay.com / user: SimaGhaffarzadeh

 

3.6 Mars

Mars- Illustrasjon: pixabay.com / user: BrunoAlbino

Mars to czwarta z kolei planeta. Nazywa się go też Czerwona Planeta, gdyż skały na jego powierzchni są skały o wysokiej zawartości żelaza, które ma rdzawy kolor. 

Mars overflaten - Illustrasjon: pixabay.com / user: WikiImages

Są tam wysokie góry i głębokie skaliste doliny (dalar). Obecnie powierzchnia Marsa jest sucha jak pustynia (öken), ale naukowcy znaleźli tam ślady wody.

Doba na Marsie trwa około 24 godziny, tyle co na Ziemi. Rok na Marsie, czyli pełen obieg wokół Słońca trwa tyle, co 2 lata na Ziemi.

Niestety ludzie nie mogą oddychać na Marsie, ponieważ atmosfera składa się głównie z dwutlenku węgla. 

Na Marsa wysłano z Ziemi wiele sond i pojazdów badawczych, dzięki temu wiemy o tej planecie bardzo dużo.

NASA, czyli amerykańska agencja kosmiczna, planuje wysłać załogową misję na Marsa około roku 2030.

ZADANIE A do rozdziału 2 i 3

 

SZWEDZKI	POLSKI
kärna	powierzchnia
yta	Układ Słoneczny
syre	jądro
Solsystemet	orbita
stenig planet	układ planetarny
bana	tlen
planetsystem	Gwiazda Wieczorna
jorden	planeta skalista
Aftonstjärna	Ziemia
atmosfär	dwutlenek węgla
koldioxit	dolina
öken	atmosfera
dal	żelazo
förmörkelse	ślady wody
spår av vatten	pustynia
järn	zaćmienie

https://wordwall.net/play/85344/215/772 

 

 

ZADANIE B połącz kreską pojęcie z definicją.

 

ZADANIE C wyszukaj wyrazów podanych w tabelce

G

W

I

A

Z

D

A

W

I

E

C

Z

O

R

N

A

P

J

S

U

O

R

B

I

T

A

T

M

O

S

F

E

R

A

M

Z

Y

Ą

P

L

P

L

A

N

E

T

A

S

K

A

L

I

S

T

A

I

E

D

A

V

U

K

Ł

A

D

P

L

A

N

E

T

A

R

N

Y

E

Ó

R

D

P

K

Ś

L

A

D

Y

W

O

D

Y

M

O

Y

M

Y

M

K

O

A

L

A

L

F

I

U

F

U

E

A

I

U

T

W

L

W

I

O

R

J

A

M

B

Z

G

L

B

E

T

Ą

Ś

S

K

A

Ł

Y

A

S

K

Ą

N

I

S

Y

W

Z

T

N

Z

C

C

U

K

U

U

A

Y

M

T

C

E

E

U

K

Ł

A

D

S

Ł

O

N

E

C

Z

N

Y

F

O

B

A

T

N

B

Ł

Ż

W

W

S

Z

E

C

H

Ś

W

I

A

T

S

G

G

A

I

D

W

U

T

L

E

N

E

K

W

Ę

G

L

A

W

Ą

A

W

P

E

L

O

H

I

H

G

B

E

S

C

K

W

C

J

B

L

L

I

V

V

A

T

D

Ć

K

S

W

L

L

J

F

U

Ó

S

A

H

A

A

P

Y

T

C

I

A

Ł

A

N

I

E

B

I

E

S

K

I

E

K

Z

U

D

D

R

N

V

W

T

N

A

U

K

O

W

C

Y

T

L

T

D

S

D

O

L

I

N

A

E

B

A

D

A

C

Z

E

I

L

E

Y

A

T

Ż

E

L

A

Z

O

L

K

S

I

Ę

Ż

Y

C

Q

E

Y

K

N

Y

P

W

J

P

O

W

I

E

R

Z

C

H

N

I

A

N

B

A

Q

N

L

U

W

W

O

T

T

S

T

E

L

E

S

K

O

P

Z

M

D

I

T

H

O

Z

A

M

Y

D

R

O

G

A

M

L

E

C

Z

N

A

A

Z

A

Ć

M

I

E

N

I

E

S

Ł

O

Ń

C

A

R

T

O

S

W

 

wszechświat	kosmos	satelity	galaktyka	naukowcy
badacze	Droga Mleczna	ciała niebieskie	księżyc	teleskop
spadająca gwiazda	planeta	kamienie	skały	powierzchnia
Układ Słoneczny	jądro	orbita	układ planetarny	tlen
Gwiazda Wieczorna	planeta skalista	Ziemia	dwutlenek węgla	dolina
zaćmienie Słońca	żelazo	Ślady wody	pustynia	atmosfera

Rozdział 4 - cztery gazowe olbrzymy: 

4.1 Jowisz

Jupiter - Illustrasjon: pixabay.com / user: GustavoAckles

Piąta planeta Układu Słonecznego to gazowy olbrzym o nazwie Jowisz. 

To największa planeta Układu Słonecznego. Świeci tak silnie, że widać go z Ziemi gołym okiem. Jowisz jest 1300 razy większy od Ziemi. 

Jowisz nie ma twardej powierzchni, nie da się na nim wylądować. Składa się on z wielu warstw gazów (många lager av gaser). Na powierzchni Jowisza wieją bardzo silne huraganowe wiatry (orkanvindar). 

Rok na Jowiszu trwa tyle co 12 lat na Ziemi.  Wokół Jowisza krąży 67 księżyców. Cztery z nich można dostrzec z Ziemi za pomocą teleskopu. Są to Ganimedes, Io, Europa i Callisto.

Jupiter - Illustrasjon: pixabay.com / user: YourAveragePhotographer

 

4.2 Saturn

Saturn - Illustrasjon: pixabay.com / user: 16853182

Saturn to szósta planeta od Słońca. Jest to także planeta gazowa, trochę mniejsza od Jowisza.

Temperatura na Saturnie wynosi -180 stopni.
Astronomowie odkryli do tej pory 62 księżyce Saturna, ale możliwe, że jest ich więcej.

Saturn otoczony jest charakterystycznymi pierścieniami (ringar). Pierścienie te to odłamki skał i lodu (bitar av sten och is), które krążą dookoła planety. Pierścienie mają szerokość 250.000 kilometrów, ale jest to bardzo cienka warstwa, ma mniej niż kilometr grubości.

Naukowcy przypuszczają, że pierścienie są pozostałością po księżycu, który się rozpadł.

Saturn - Illustrasjon: pixabay.com / user: TheSpaceway

4.3 Uran

Uranus - Illustrasjon: pixabay.com / user: Ragobar

Uran to siódma planeta Układu Słonecznego. Tak samo jak Jowisz i Saturn, zalicza się do gazowych olbrzymów (gasjättar). Uran ma najzimniejszą atmosferę spośród wszystkich planet. Temperatura na Uranie wynosi minus 218 stopni. 

Uran leży bardzo daleko od Słońca, zaś rok trwa tam 84 ziemskie lata.  Uran otoczony jest pierścieniami (ringar), ale są one cienkie i słabo widoczne.

Uranus - Illustrasjon: pixabay.com / user: CoolVid-Shows

4.4 Neptun

Neptun - Illustrasjon: pixabay.com / user: CoolVid-Shows

Neptun to ósma planeta, położona najdalej od Sońca. To gazowa planeta, niemal tak samo lodowata (isig) jak Uran. Neptun i Uran nazywa się czasem lodowymi olbrzymami (isiga jättar). Neptuna można z Ziemi dojrzeć tylko za pomocą teleskopu. 

Rok na Neptunie trwa 165 lat. Wieją tam potwornie silne wiatry, mogą mieć prędkość nawet 2000 km na godzinę.

 

Neptun - Illustrasjon: pixabay.com / user: akufh1110

Obecnie Układ Słoneczny to gwiazda Słońce i towarzyszące jej osiem planet: cztery małe skaliste (Merkury, Wenus, Ziemia i Mars) oraz cztery gazowe olbrzymy (Jowisz, Saturn, Uran i Neptun)

ZADANIE do rozdziału 4 

Prawda czy fałsz?	TAK	NIE
Jowisza można dostrzec z Ziemi bez teleskopu.
Uran i Saturn to planeta otoczone pierścieniami
Wokół Jowisza krąży ponad sto księżyców.
Temperatura na Saturnie wynosi minus 60°C
Uran to najmniejsza planeta Układu Słonecznego
Rok na Neptunie jest dłuższy niż rok na Uranie
Na Neptunie nie występują wiatry
Sonda kosmiczna może wylądować na Saturnie
Pluton był uważany za planetę Układu Słonecznego przez ponad 70 lat.

 

ZADANIE B - podpisz planety i ponumeruj kolejność od Słońca

Planeteners størrelsesforhold - Illustrasjon: Lsmpascal, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons

ZADANIE C

P

P

G

Z

E

P

L

U

T

O

N

N

A

O

P

O

I

E

W

U

A

S

U

R

I

S

L

G

D

L

W

E

U

D

R

E

Ą

R

H

T

O

Y

A

Ł

A

I

R

U

I

O

R

J

A

O

C

N

L

Z

A

N

E

Ś

R

G

P

I

Ą

N

R

A

D

T

O

M

E

R

C

C

A

A

S

D

A

B

L

Z

E

W

K

T

Z

I

E

Z

A

G

R

S

I

L

H

L

Y

I

A

C

E

R

A

O

L

O

T

T

I

S

E

O

S

K

H

N

E

S

Ż

G

R

R

A

S

R

S

L

K

A

N

I

S

P

K

M

Y

O

L

T

J

K

B

A

R

I

E

M

A

O

R

P

N

J

O

W

O

R

Ł

Ł

A

V

R

W

Q

F

I

O

O

Ó

E

P

Z

A

O

N

E

P

T

U

N

T

M

W

M

L

D

Y

M

W

K

S

I

Ę

Ż

Y

C

E

I

T

L

E

M

W

A

G

A

N

I

M

E

D

E

S

Ś

T

W

P

S

T

Z

S

A

T

U

R

N

B

Z

K

A

J

U

S

A

gazowy olbrzym	Jowisz	Saturn	Uran	Neptun
powierzchnia	gaz	jądro	księżyce	Ganimedes
Io	Europa	Callisto	pierścienie	odłamki skał
planeta karłowata	Ceres	Eris	Pluton	orbita
teleskop	sonda	astronom	astronauta

 

Rozdział 5 - Gwiazdy

 

Universet - Illustrasjon: pixabay.com / user: geralt

W bezchmurną noc widać wyraźnie ogromną ilość gwiazd na niebie. Nikt nie wie, ile ich dokładnie jest we wszechświecie. Astronomowie oceniają, że tylko nasza galaktyka, Droga Mleczna, ma około 200 miliardów gwiazd. W całym wszechświecie są zaś miliardy takich galaktyk.

Czym jest gwiazda?

Gwiazdy to ogromne, płonące gazowe kule (brinnande gasklot). Składają się z takich gazów jak hel (helium) i wodór (väte). Mają różne rozmiary i barwy, które zależą od temperatury. Najgorętsze gwiazdy są niebieskawego koloru. 

Jak daleko znajdują się gwiazdy?

Odległość od gwiazdy można ocenić na podstawie jej mrugania.
Na tej podstawie naukowcy wyliczyli wielkość  Drogi Mlecznej. 

Najbliżej Słońca leży gwiazda o nazwie Proxima Centauri. Odległość między nimi wynosi 4,5 lat świetlnych. 

1. Ile gwiazd znajduje się w naszej galaktyce, Drodze Mlecznej, według astronomów?

_______________________________________________________________________________________________________________________.

2. Z jakich gazów składają się gwiazdy?

_______________________________________________________________________________________________________________________.

3. Jaki kolor mają najgorętsze gwiazdy i od czego zależy ich barwa?

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

4. Jak daleko od Słońca znajduje się najbliższa gwiazda, Proxima Centauri?

_______________________________________________________________________________________________________________________.

 

Rok świetlny (ljusår) – odległość , jaką światło pokonuje przez rok. Jest to około 9,5 biliona kilometrów, czyli 9.500.000.000.000 km

Życie gwiazdy

Gwiazdy powstają z obłoków gazu o nazwie wodór (väte). Gaz ten występuje też na Ziemi, na przykład jest składnikiem wody. Chmura wodoru kurczy się, a jej temperatura rośnie, a po jakimś czasie zaczyna płonąć. W ten sposób powstaje gwiazda. Tak właśnie wygląda Słońce.

Po długim czasie życia jako płonąca kula, gwiazda zaczyna się powiększać. Staje się nawet 100 razy większa i nabiera czerwonego koloru. Takie gwiazdy nazywamy czerwonymi olbrzymami (röda jättar). 

Czerwone olbrzymy nie żyją długo. Po pewnym czasie ich temperatura spada i stają się białymi karłami (vit dvärg), aż wreszcie całkowicie gasną. Nazywamy to śmiercią gwiazdy.

Największe gwiazdy we wszechświecie nie przeobrażają się w czerwone olbrzymy. Te gwiazdy kończą życie wielką eksplozją, czyli wybuchem, który nazywa się supernowa. Supernowa potrafi stać się czarną dziurą (svart håll). Trudno pojąć, czym jest czarna dziura. Można powiedzieć, że to ciało, które ma tak silną grawitację (gravitation), że przyciąga do siebie wszystko dookoła, nawet światło.

Nasze Słońce to stabilna gwiazda średniej wielkości. Ma około
5 miliardów lat i będzie żyło jeszcze przynajmniej następne
5 miliardów, zanim stanie się czerwonym olbrzymem, a po kolejnych 100 milionach lat białym karłem.

 

Z czego powstają gwiazdy?
a) Z wody
b) Z wodoru
c) Z helu
d) Z węgla

Jakie gwiazdy nazywamy czerwonymi olbrzymami?
a) Gwiazdy, które powiększyły się i mają czerwony kolor
b) Gwiazdy, które wybuchły jako supernowa
c) Najgorętsze gwiazdy we wszechświecie
d) Gwiazdy, które są blisko czarnych dziur

Co dzieje się z gwiazdami po ich życiu jako czerwone olbrzymy?
a) Stają się supernową
b) Stają się białymi karłami
c) Zaczynają świecić jaśniej
d) Zanikają bez żadnych zmian

Jak kończą życie największe gwiazdy we wszechświecie?
a) Stają się czerwonymi olbrzymami
b) Wybuchają jako supernowa
c) Stają się białymi karłami
d) Przekształcają się w stabilne Słońce

Jak długo jeszcze będzie żyło nasze Słońce zanim stanie się czerwonym olbrzymem?
a) Około 1 miliarda lat
b) Około 5 miliardów lat
c) Około 10 miliardów lat
d) Około 100 milionów lat

 

- Illustrasjon: pixabay.com / user: Mikkehouse

Rozdział 6 - Gwiazdozbiory | stjärnbilder

Patrząc w gwiazdy widzimy wyraźnie, że niektóre z nich układają się w pewne kształty. Już w starożytności ludzie zaczęli nadawać nazwy takim grupom gwiazd. Takie grupy gwiazd nazywamy gwiazdozbiory, albo inaczej konstelacje.

W różnych rejonach świata ludzie nadawali gwiazdozbiorom różne nazwy. Często towarzyszą tym nazwom opowieści o bohaterach, bogach i zwierzętach.

 

Wielki Wóz  Karlavagnen

Wielki Wóz łatwo dojrzeć nocą na niebie. Wikingowie nazywali go wozem boga Tora. Wielki Wóz jest częścią większego gwiazdozbioru o nazwie Wielka Niedźwiedzica (Stora björnen).

 

Kasjopeja

Gwiazdozbiór Kasjopei widać wyraźnie na nocnym niebie tuż obok Gwiazdy Polarnej. Ma on kształt litery W.

Stjernetegn - Illustrasjon: pixabay.com / user: Darkmoon_Art

Orion

Orion jest widoczny na niebie od listopada do marca. To jedna z najwyraźniejszych konstelacji zimowego nieba. Zwłaszcza wyraźnie widoczne są trzy gwiazdy tworzące tzw. Pas Oriona.

 

Rozdział 7 - Zorza polarna

Na Słońcu, tak jak na Ziemi, wieją silne wiatry. Są to wiatry słoneczne.  Przenoszą one cząstki ze Słońca na dalekie odległości. Kiedy cząstki słonecznego wiatru wpadają w atmosferę Ziemi, zaczynają świecić. Zjawisko to nosi nazwę zorzy polarnej. Zorzę najlepiej widać w okolicy biegunów.

Zjawisko powstawania zorzy polarnej wyjaśnił norweski naukowiec Kristian Birkeland.

Nordlys - Illustrasjon: pixabay.com / user: GooKingSword

Kristian Birkeland wywołał zorzę polarną w swoim laboratorium. Udowodnił w ten sposób, że słusznie opisał sposób jej powstawania.

Kristian Birkeland – Kilde: Asta Nørregaard , CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons

Przesądy na temat zorzy polarnej  - vidskepelser om norrskenet

Zanim zjawisko zorzy polarnej zostało naukowo wyjaśnione, ludzie wierzyli, że to znak od bogów. Wikingowie uważali, że zorza zwiastuje nadejście złych czasów. Według Samów w zorzy polarnej żyją dusze przodków. Kiedy pokazywała się zorza, nie wolno było gwizdać ani śpiewać, tylko należało zachować pełną szacunku ciszę.

ZADANIE A do rozdziału 5,6,7

Svenska	POLSKI
stjärn	płonący
glödande
	przyciąganie, grawitacja
	czerwony olbrzym
tyngdkraft	gwiazda
ljusår	supernowa
röd jätte
vit dvärg	rok świetlny
supernova	konstelacja
	biały karzeł
stjärnbild	gwiazdozbiór
Karlavagnen
norrsken
	naukowiec
forskare	zorza polarna

 

 

ZADANIE B

 

ZADANIE C

Z

B

Ą

K

O

N

S

T

E

L

A

C

J

E

Ć

P

G

P

U

B

V

H

L

S

U

P

E

R

N

O

W

A

J

F

W

R

B

S

T

U

Ź

G

W

I

A

Z

D

A

G

C

L

Ś

I

Z

I

V

Z

Z

O

R

Z

A

P

O

L

A

R

N

A

T

A

Y

A

U

K

H

L

I

Ń

E

U

R

V

C

A

U

W

R

Z

C

Ł

A

F

E

C

Y

M

R

K

B

Ł

I

W

C

H

S

D

I

Y

L

N

L

C

Z

A

R

N

A

D

Z

I

U

R

A

O

Ą

K

A

S

J

O

P

E

J

A

K

Y

T

T

F

W

V

Z

G

A

H

O

R

I

O

N

E

N

W

A

I

A

H

O

R

B

A

R

N

A

U

K

O

W

I

E

C

M

O

C

B

D

L

I

N

Z

J

F

A

T

M

O

S

F

E

R

A

J

W

Ó

H

O

I

E

P

R

O

Ę

I

M

A

C

E

N

T

A

U

R

I

R

E

Ł

G

G

C

Z

E

R

W

O

N

Y

O

L

B

R

Z

Y

M

E

A

A

L

B

O

A

R

P

Ł

O

N

Ą

C

Y

O

P

R

O

B

B

S

G

A

Z

R

O

K

Ś

W

I

E

T

L

N

Y

W

I

A

T

R

S

Ł

O

N

E

C

Z

N

Y

A

P

D

Ś

K

R

I

S

T

I

A

N

B

I

R

K

E

L

A

N

D

Z

Z

J

A

W

I

S

K

O

W

I

E

L

K

I

W

Ó

Z

W

 

gwiazda	hel	wodór	gaz	płonący
Proxima Centauri	rok świetlny	czerwony olbrzym	biały karzeł	supernowa
czarna dziura	wiatr słoneczny	atmosfera	Kristian Birkeland	naukowiec
zjawisko	Kasjopeja	Orion	Wielki Wóz	konstelacje
gwiazdozbiory	przyciąganie	grawitacja	zorza polarna

 

 

PODSUMOWANIE

Galaktyka to zbiór gwiazd i planet.

Większość gwiazd, które widać z Ziemi, należy do galaktyki o nazwie Droga Mleczna.

Układ planetarny to planety, które krążą wokół tej samej gwiazdy.

Słońce jest gwiazdą.

Planety Układu Słonecznego to: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran i Neptun.

Atmosfera to warstwa gazów otaczająca planetę.

Życie na Ziemi możliwe jest dzięki odpowiedniej atmosferze i temperaturze.

Gwiazda to płonąca gazowa kula. W skład gwiazd wchodzą głównie gazy hel i wodór.

Gwiazdozbiory to kształty, w które układają się gwiazdy na niebie.

Zorza powstaje gdy wiatr słoneczny przenosi cząstki ze słońca w atmosferę ziemi. Kolor zorzy zależy od rodzaju cząstek.

 

PYTANIA

1. Co to jest galaktyka?

2. W jakiej galaktyce leży Ziemia i Słońce?

3. Co to jest system planetarny?

4. Jak nazywa się system planetarny, w którym leży Ziemia?

5. Podaj nazwy planet Układu Słonecznego po kolei.

6. Która planeta jest najmniejsza?

7. Która planeta jest największa?

8. Która planeta przypomina najbardziej Ziemię?

9. Co to jest atmosfera?

10. Co to jest gwiazda i z czego się składa?

11. Co to jest gwiazdozbiór?

12. Co to jest zorza polarna?

 

Zadanie 1

Przeczytaj tekst - opis planety Mars, a następnie wybierz swoją planetę i opisz ją według wzoru:

Wstęp:

• którą planetą od Słońca jest,

• jak jest nazywana,

• jak widoczna jest w kosmosie,

Rozwinięcie:

• Opisz, jak wygląda wybrana przez ciebie planeta, jaka jest tam powierzchnia, jakie są warunki atmosferyczne i co naukowcy odkryli o tej planecie.

Zakończenie:

• podsumuj dlaczego ta planeta jest dla ciebie interesująca.

Mars – Planeta Czerwona

Wstęp:
Mars jest czwartą planetą od Słońca i jest nazywana "Czerwoną Planetą". Widać ją na niebie, bo ma czerwony kolor. To planeta, która jest bardzo interesująca, a ludzie chcą ją lepiej poznać.

Rozwinięcie:
Mars jest bardzo zimny i suchy. Ma powierzchnię pokrytą pyłem i skałami, a na niej znajdują się wielkie wulkaniczne góry oraz kaniony. Na Marsie jest bardzo mało wody, ale naukowcy odkryli, że kiedyś mogła tam być woda w postaci rzek i jezior. Mars ma cienką atmosferę, co oznacza, że nie ma tam dużo powietrza, którym możemy oddychać. Na tej planecie jest też grawitacja, ale jest ona mniejsza niż na Ziemi, dlatego na Marsie waży się mniej.

Zakończenie:
Mars jest fascynującą planetą, którą naukowcy badają, żeby dowiedzieć się więcej o kosmosie. Choć jest bardzo inna od Ziemi, może kiedyś ludzie będą mogli na niej żyć.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 

 

Zadanie 2

Przeczytaj opowiadanie o wyprawie w Kosmos, a następnie napisz twoje opowiadanie o wyprawie w Kosmos, zgodnie z podanymi instrukcjami.

Resan till rymden

Början på äventyret
Det var en klar och stjärnklar kväll när Livia tittade upp på himlen. Hon såg månen lysa starkt och blinkande stjärnor som gnistrade som diamanter. "Tänk om jag kunde åka ut i rymden", viskade hon för sig själv. Plötsligt hördes ett konstigt ljud från trädgården. När Livia gick dit såg hon något helt otroligt – ett litet rymdskepp!

"Jag heter Nova", sa en liten robot som klev ut från skeppet. "Vill du följa med till rymden?" Livia tvekade inte en sekund. Hon tog på sig en rymddräkt som Nova räckte henne och klev in i skeppet.

Färden ut i rymden
"Redo?" frågade Nova.
"Redo!" svarade Livia, fast hennes hjärta bultade av spänning.

Skeppet började vibrera, och snart flög de högt över marken. Genom fönstret såg Livia jorden bli mindre och mindre tills den såg ut som en liten blå pärla. "Det här är det coolaste jag någonsin gjort!" ropade hon.

På upptäcktsfärd
Först besökte de månen. Det kändes konstigt att gå där, för gravitationen var mycket svagare än på jorden. "Jag kan hoppa högt som en känguru!" skrattade Livia.

Sedan flög de vidare till Mars, den röda planeten. "Titta på all sand och sten", sa Nova. "Här har vi hittat tecken på att det kanske fanns vatten för länge sedan." Livia samlade en liten sten som minne innan de reste vidare.

De flög förbi Saturnus och såg de fantastiska ringarna som glittrade som ett halsband runt planeten. "Det här är så vackert!" viskade Livia.

En spännande händelse
Plötsligt började skeppet skaka. "Vi har fastnat i en meteoritstorm!" ropade Nova. Stora stenblock flög omkring dem. Livia höll andan när Nova styrde skeppet med stor skicklighet för att undvika stenarna. Efter några spända minuter var de ute ur stormen.

"Vi klarade det!" sa Nova och gav Livia en robot-high five.

Återkomsten
Efter deras spännande äventyr flög de tillbaka till jorden. När skeppet landade i trädgården kände Livia sig lycklig men också lite trött. "Tack för att jag fick följa med, Nova", sa hon och log stort.
"Du var en fantastisk rymdresenär!" svarade Nova innan skeppet lyfte och försvann i natten.

Livia tittade upp på stjärnorna igen och viskade: "En dag ska jag åka ut i rymden igen."

Slut
Från den dagen glömde Livia aldrig sitt äventyr bland planeter och stjärnor. Och varje gång hon såg natthimlen, drömde hon om allt hon sett och om vad som kanske finns där ute, bortom stjärnorna.

Instrukcja: Jak napisać zdramaturgizowaną opowieść

Pisząc zdramaturgizowaną opowieść, ważne jest, aby podzielić tekst na trzy wyraźne części: wstęp, rozwinięcie i zakończenie. Postępuj zgodnie z poniższymi krokami, aby stworzyć swoją opowieść:

 

---

1. Wstęp – Przedstaw bohaterów i sytuację

Na początku należy:

• Przedstawić, o kim lub o czym będzie opowieść (głównego bohatera).

• Opisać, gdzie i kiedy dzieje się akcja (miejsce i czas).

• Wprowadzić coś ekscytującego lub niespodziewanego, co rozpocznie przygodę.

Przykład:
Livia patrzy w gwiazdy i marzy o podróży w kosmos. Nagle w jej ogrodzie ląduje statek kosmiczny!

 

---

2. Rozwinięcie – Przygoda i napięcie

W rozwinięciu należy:

• Opisać, co dzieje się podczas podróży lub przygody.

• Włączyć ekscytujące wydarzenia, wyzwania lub niebezpieczeństwa, z którymi bohater musi się zmierzyć.

• Pokazać, jak bohater doświadcza czegoś wyjątkowego lub uczy się czegoś nowego.

Przykład:
Livia i robot Nova podróżują na różne planety, ale wpadają w burzę meteorytów i muszą współpracować, aby się uratować.

 

---

3. Zakończenie – Rozwiązanie i podsumowanie

W zakończeniu należy:

• Opisać, jak kończy się przygoda.

• Pokazać, jak bohater radzi sobie z wyzwaniami.

• Podsumować, czego bohater się nauczył lub co czuje po przygodzie.

Przykład:
Livia wraca na Ziemię i marzy o kolejnej podróży w kosmos. Czuje się dumna ze swojej odwagi i ciekawości.

 

---

Wskazówki do opowieści:

• Używaj wielu opisów, aby stworzyć ekscytującą atmosferę. Opisuj, jak rzeczy wyglądają, brzmią lub jakie są w dotyku.

• Dodaj dialogi (co mówią bohaterowie do siebie), aby opowieść była bardziej żywa.

• Podziel tekst na krótkie akapity, aby był łatwiejszy do czytania.

 

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________